سد دز نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره است که بر روی رودخانه دز و سازه آن در فاصله ۲۳ کیلومتری شمال شرقی شهرستان اندیمشک احداث و مورد بهره برداری قرار گرفت است . قبل از احداث این سد سیلابهای مخرب هر ساله خسارات بسیاری بر مناطق پایین دست و زمین های کشاورزی وارد می کرد .

انتخاب محل سد از طریق اکتشاف هوایی و مطالعات اولیه آن در اردیبهشت ۱۳۳۵ ، مساحی مقدماتی در آذر ۱۳۳۸ ، شروع حفاری ها در شهریور ۱۳۳۹ و رسیدن به قعر رودخانه در مرداد ۱۳۴۰ انجام شد .

در این بین تجهیزات ساخت بتن نصب گردیده و بتن ریزی دیواره سد از آبان ۱۳۴۰ آغاز و در آذر ۱۳۴۱ پایان یافت .

کار نصب تجهیزات نیروگاه نیز به موازات بتن ریزی شروع و اولین واحد نیروگاهی دز در اسفند ۱۳۴۱ مورد بهره برداری قرار گرفت .

آب رودخانه دز از ارتفاعات اشتران کوه ، قالی کوه و بخشی از سلسله جبال زاگرس سرچشمه می گیرد و سرشاخه های فرعی آن را رودخانه های بختیاری ، تیره ، ماربوره مکن دان و سرخاب کشور تشکیل می دهند . با احداث سد دز ، دریاچه ای به طول ۶۵ کیلومتر و با ظرفیت نهایی ۳/۳ میلیارد متر مکعب آب ، به وجود آمده است .

هدف اصلی از احداث این سد کنترل سیلاب ها ، تنظیم آب جهت مصارف آبیاری و کشاورزی و تأمین نیروی لازم جهت تولید برق می باشد . این سد که از نوع بتنی دو قوسی جداره نازک با ارتفاع ۲۰۳ متر ساخته شده ، در زمان خود ششمین سد از لحاظ ارتفاع در دنیا محسوب می شده است . حفظ ، نگهداری و بهره برداری از سد و نیروگاه دز که نقش مهمی در تامین آب و پایداری برق کشور داشته از جمله افتخاراتی است که طی ۳۳ سال گذشته در کارنامه نظارم مهندسی صنعت آب و برق جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است .

شرکت های سازنده

شرکت انتریوهایدرو راه اندازی واحدها را به عهده داشته و شرکت آمریکایی موریسون نادسن پیمانکار مرحله احداث کمپ تامین آب مصرفی و آشامیدنی، ‌ایجاد تونل انحرافی و جاده تونلی و غیره بوده است.

شرکت ایتالیایی امپرزیت- جیرولا – لودی جیانی پیمانکار مرحله ساختمان بدنه سد و نیروگاه ، تونلهای سرریز ، کلیدخانه و تکمیل تونل جاده ای و غیره بوده است.

هزینه های ساخت سد و نیروگاه :

مخارج کل جهت اجرای این پروژه با در نظر گرفتن خطوط انتقال ۲۳۰ کیلوولتی :

بالغ بر پنج میلیارد و پانصد میلیون ریال ( معادل ۵/۷۳ میلیون دلار) از این مقدار مبلغ ۹/۴ میلیارد ریال معادل ( ۶۵ میلیون دلار ) مربوط به هزینه های ساخت سد و نیروگاه و دستگاههای آن و مابقی یعنی ۶۴۰ میلیون ریال معادل ( ۵/۸ میلیون دلار ) مربوط به خطوط و ایستگاههای انتقال در مراحل ابتدایی بهره برداری از نیروگاه بوده است.

ایران امروز

هرچند در دوران استعمار و چپاول مملکت ، اجازه رشد و پیشرفت به نیروهای فکری و خلاق و جوان نمی دادند که نمونه بارز آن ساخت سد دز می باشد که تماماً به دست کارشناسان خارجی و بدون استفاده از توان و فکر ایرانی به سرانجام رسید. ولی از سال ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی به ثمر رسید تمامی امور نگهداری و تعمیرات این سد به دست متخصصان توانمند ایران انجام می گیرد و امروز ایران عزیز ما با همت و تلاش جوانان سخت کوش و خلاق خود ، در ردیف ده کشور برتر سد ساز دنیا می باشد. سدهای عظیم کارون۳ و کرخه از دستاوردهای سد سازی ایران بعد از انقلاب است.

نوع سد

بتنی دو قوسی جدار نازک

ارتفاع سد

۲۰۳ متر

ارتفاع تاج سد از سطح دریا

۳۵۴ متر

ارتفاع پی سد از سطح دریا

۱۵۱ متر

طول تاج سد

۲۱۲ متر

ضخامت بدنه سد در بالا(عرض در تاج)

۵ / ۴ متر

ضخامت بدنه سد در پی(عرض در پی)

۵ / ۲۷ متر

ارتفاع دریچه های آبیاری از سطح دریا

۷/۲۲۲ متر

ارتفاع دریچه ها در بدنه سد

۷۱ متر

شروع بتن ریزی

مهرماه ۱۳۴۰

پایان بتن ریزی

آذرماه ۱۳۴۱

بتن مصرف شده در ساختمان سد

۰۰۰/۴۸۰ متر مکعب

بتن مصرف شده در سایر عملیات ساختمانی

۰۰۰/۱۲۵ متر مکعب

آغاز بهره برداری

اسفندماه ۱۳۴۱

حداکثر ارتفاع سطح دریاچه

۳۵۲ متر از سطح دریا

حداقل ارتفاع سطح آب موثر در تولید

۲۹۰ متراز سطح دریا

حداکثر ارتفاع سطح قابل مهار

۳۵۲ متر از سطح دریا

حفاری انجام شده

۰۰۰/۶۷۰ متر مکعب

طول دریاچه

۶۵ کیلومتر

--------------------------------------------------------------------------------

مشخصات مخزن (دریاچه):

طول دریاچه

۶۵ کیلومتر

حجم دریاچه در حداکثر ارتفاع

۳٫۳ میلیارد متر مکعب

حوزه آبگیری رودخانه دز

۲۲۵۰۰۰ کیلومتر مربع

حوزه آبگیری سد

۱۷۰۰۰ کیلومتر مربع

اراضی آبخور سد ( اراضی پایین دست )

۱۲۵۰۰۰ هکتار

--------------------------------------------------------------------------------

مشخصات سرریزها :

سرریز خروجی

۲ عدد

طول تونلها

۴۰۰ متر

قدرت تخلیه هر دوسرریز

۶۰۰۰ متر مکعب در ثانیه

تونل شماره ۱ به قطر ۱۴ متردارای ۲ دریچه شعاعی، خروجی تونل در ارتفاع ۲۶۰ متر

ونل شماره ۲ به قطر ۱۲٫۶ متر دارای ۲ دریچه شعاعی، خروجی تونل در ارتفاع ۲۲۵ متر

ابتدا دریچه های آبگیر سرریز ها در ارتفاع ۳۳۵ متر و انتها دریچه آبگیر در ارتفاع ۳۵۲ متر

دیواره هر دوتونل سرریز ها لاینینگ بتنی می باشد

خطوط انتقال برق :

نیروگاه دز دارای ۵ خط انتقال ۲۳۰ کیلو ولت می باشد که شامل :

۳ خط انتقال دز – اندیمشک به طول ۲۰ کیلومتر

۲ خط انتقال دز – خرم آباد به طول ۱۵۸ کی

--------------------------------------------------------------------------------

مشخصات تونل دسترسی به نیروگاه :

طول: ۵/۶ کیلومتر عرض تونل : ۷۰/۶ متر

ارتفاع تونل : ۳۵/۵ متر

--------------------------------------------------------------------------------

مشخصات فنی نیروگاه:

توربین :

◦نوع توربین : فرانسیس عمودی ساخت کارخانه هیتاچی ژاپن

◦سرعت چرخش توربین : ۲۵۰ دور در دقیقه

ژنراتور :

◦نوع و تعداد ژنراتور : زیمنس آلمان – ۸ دستگاه

◦قدرت ژنراتور : ۶۵ مگاوات وزن ژنراتور : ۱۷۰ تن

◦ولتاژ خروجی ژنراتور : ۸/۱۳ کیلوولت – سه فاز – ۵۰ سیکل در ثانیه

ترانسفورماتور :

◦وزن ترانسفورماتور : ۹۶ تن

◦نوع و تعداد ترانسفورمرها :

◦۸ دستگاه ترانسفورماتور سه فاز افزاینده

◦ظرفیت ترانسفورماتور : ۸۴۰۰۰ کیلوولت آمپر

◦نسبت تبدیل ترانسفورماتور : ۸/۱۳ به ۲۳۰ کیلو ولت

◦ترانس های مصرف داخلی : ۴ دستگاه

◦ظرفیت هریک از ترانس های مصرف داخلی : ۱۲۵۰ کیلو ولت آمپر

◦نسبت تبدیل ترانس های مصرف داخلی : ۸/۱۳ کیلو ولت به ۳۸۰ ولت

مشخصات کلیدخانه :

کلیدخانه که در ارتفاع ۵/۵۷۷ متری از سطح دریا واقع شده است شامل کلیدهای قدرت از نوع روغنی – گازی و کلیدهای هوائی ، شمش های اصلی و فرعی و دیگر تجهیزات لازم برای ولتاژ ۲۳۰ کیلو ولت است.

اطاق کنترل در ضلع غربی دره نزدیک به بدنه سد در ارتفاع ۲۲۵ متری از سطح دریا قرار گرفته است.